مثانه عصبی یا مثانه نوروژنیک بیماری است که در آن عمل ذخیره، تخلیه و کنترل ادرار توسط مثانه به علت بیماری در مراکز عصبی دچار اختلال شده است.

اختلال مثانه عصبی (مثانه نوروژنیک)

مثانه‌ اندامی توخالی در لگن یا قسمت تحتانی شکم است. مثانه دو کارکرد مهم دارد:

1. ادرار را در خود نگه می‌دارد.
2. ادرار را از طریق مدارهای ارتباطی پیچیده در نخاع و مغز دفع می‌کند.

وقتی شرایط نورولوژیک (دستگاه عصبی) بر مثانه تاثیر می‌گذارند عارضه‌ای به نام مثانه نوروژنیک یا اختلال عصبی مثانه را به وجود می آورند.

دو نوع اصلی مشکلات کنترل مثانه وجود دارد که با مثانه نوروژنیک در ارتباط هستند. براساس اعصاب درگیر و ماهیت آسیب دیدگی، مثانه یا دچار بیش فعالی (مثانه اسپاستیک یا به شدت انعکاسی) یا کم فعالی می‌شود (مثانه‌ای که شل شده یا هیپوتونیک)

عارضه مثانه‌ عصبی می‌تواند در روند امور روزمره شما اختلالات زیادی ایجاد کند زیرا شما مرتب مجبور به تخلیه مثانه خود می‌شوید. این اختلال در ابتدا و در موارد خفیف می‌تواند با روش‌هایی چون تمرینات کیگل و رژیم غذایی مناسب درمان شود، اما در بعضی بیماران این اختلال به حدی است که تغییر رژیم غذایی و تمرینات جوابگو نیست و باید اقدام به جراحی کنند.

علت ایجاد مثانه عصبی

مثانه نوروژنیک ممکن است عارضه‌ای مادرزادی باشد (در هنگام تولد وجود داشته باشد) نقایص مادرزادی که ممکن است علت مثانه عصبی باشند، عبارتند از:

• بیرون زدگی نخاع یا اسپاینابیفیدا (میلومننژوسل)
• عدم تشکیل ساکروم
• فلج مغزی

بیرون زدگی نخاع یا اسپاینابیفیدا (میلومننژوسل)

این اختلال ممکن است زمانی روی دهد که ستون فقرات جنین در ماه اول بارداری به درستی تشکیل نشده باشد. نوزادانی که با میلومننژوسل به دنیا می‌آیند در اغلب اوقات دچار فلج یا ضعف هستند که می‌تواند بر نحوه کارکرد مثانه تاثیر بگذارد.

عدم تشکیل ساکروم

این عارضه‌ای است که در آن، بخش‌هایی از قسمت تحتانی ستون فقرات وجود ندارند.

فلج مغزی

فلج مغزی عبارت است از گروهی از اختلالات مزمن یا درازمدتی که باعث تضعیف توانایی فرد برای کنترل حرکات بدن و وضعیت ایستادن می‌شود.
این اختلالات ناشی از آسیب دیدگی نواحی حرکتی مغز هستند.

مشکلی که باعث فلج مغزی شده ممکن است در هنگامی روی داده باشد که نوزاد هنوز در داخل رحم بوده یا پس از تولد ایجاد شده باشد. فلج مغزی، همواره در سال اول پس از تولد کودک قابل شناسایی نیست.

شرایط و بیماری‌هایی که می‌‌توانند باعث مثانه نوروژنیک شوند عبارتند از:

• سکته
• بیماری پارکینسون
• بیماری ام اس (MS)
• آسیب نخاعی
• جراحی‌های ستون فقرات
• اختلال عملکرد نعوظ
• تروما / تصادفات
• تومورهای دستگاه اعصاب مرکزی
• مسمومیت با فلزات سنگین

علایم اختلال مثانه نوروژنیک

شایع‌ترین علایم مثانه نوروژنیک، ناتوانی برای کنترل دفع ادرار است. سایر علایم عبارتند از:

• جریان ادراری ضعیف یا قطره قطره
• تکرر ادرار (دفع ادرار ۸ بار یا بیش از ۸ بار در روز)
• اضطرار ادرار (حس ضرورت فوری برای ادرار کردن)
• ادرار کردن دردناک که ممکن است به معنای عفونت مجرای ادراری باشد.

بیماری مثانه عصبی

تشخیص مثانه عصبی چگونه است؟

پزشک برای تشخیص مثانه عصبی فرد را معاینه می‌کند و ممکن است تست‌های مختلفی برای دستگاه عصبی و مثانه درخواست کند تا بتواند مثانه نوروژنیک را تشخیص دهد. این موارد عبارتند از:

• مطالعات یورودینامیک
• سیستوسکوپی
• رادیوگرافی
• سی تی اسکن
• ام آر آی

مطالعات یورودینامیک

این تست‌های عملکرد مثانه به میزان توانایی مثانه در نگه‌داشتن و ذخیره ادرار، فشار داخل مثانه، وضعیت جریان ادرار و وضعیت تخلیه مثانه زمانی که پر شده است می پردازند.

حس گرهای ویژه ممکن است روی سطح پوست در نزدیکی میزراه (لوله ای که ادرار از طریق آن عبور میکند) یا رکتوم گذاشته شوند تا مشخص شود عضلات و اعصاب این بخش از بدن آیا به درستی کار می‌کنند یا خیر.

سیستوسکوپی

پزشک ممکن است این عمل را برای بررسی داخل مثانه و میزراه با استفاده از تلسکوپ‌های کوچک (سیستوسکوپ) انجام دهد.

روشهای درمان اختلال عصبی

مهم‌ترین روش‌های درمان مثانه نوروژنیک عبارتند از:

• پاکسازی با کاتاترگذاری متناوب (CIC)
• درمان دارویی
• تزریق سم بوتولونیوم A (بوتاکس)
• تقویت مثانه از طریق سیستوپلاستی تقویتی
• تغییر سبک زندگی
• درمان تعدیل عصبی

پاک‌سازی با کاتاترگذاری متناوب (CIC)

کاتاترها یا سوندها عبارتند از لوله‌های نازک انعطاف‌پذیری که می‌توان آن را از طریق میزراه وارد مثانه کرده و ادرار را خارج نمود.

درمان دارویی اختلال مثانه عصبی

داروهای درمان مثانه عصبی عبارتند از داروهای آنتی کولینرژیک (اکسی بوتینین، تولترودین و موارد دیگر)

تزریق سم بوتولونیوم A (بوتاکس)

پزشک بوتاکس را در مثانه یا دریچه های ادراری (اسفنگترها) تزریق می‌کند.

تقویت مثانه (سیستوپلاستی تقویتی)

در این روش جراحی، بخش هایی از روده (کولون سیگموئید) برداشته شده و به دیواره مثانه متصل میشود. به این ترتیب فشار داخلی مثانه کاهش و توانائی آن برای ذخیره سازی ادرار افزایش پیدا می‌کند.

درمان مثانه عصبی تغییرات سبک زندگی

برای بسیاری از بیمارانی که دچار آسیب‌های عصبی خفیف‌تر شده‌اند، اولین گزینه‌های درمانی تغییرات در سبک زندگی هستند. چنین تغییراتی در سبک زندگی باعث کنترل علایم شما خواهند شد. این تغییرات عبارتند از:

• تخلیه تاخیری ادرار
• تخلیه ادرار برنامه ریزی شده
• انقباضات سریع
• دفترچه یادداشت مثانه
• تغییرات رژیم غذایی

تخلیه تاخیری ادرار

در ابتدا چند دقیقه دفع ادرار را به تاخیر می‌اندازید سپس به آهستگی این زمان را به چند ساعت می‌رسانید به این ترتیب یاد می‌گیرید با تمایل برای تخلیه ادرار حتی زمانی که احساس اضطراب دارید مقابله کنید.

اختلال مثانه نورولوژیک

تخلیه ادرار برنامه ریزی شده

در این روش، از یک برنامه روزانه برای رفتن به توالت استفاده می‌کنیم. به جای اینکه هر وقت احساس دفع ادرار داشتید به توالت بروید. در زمان‌های مشخص در طول روز این کار را انجام می‌دهید. بر اساس دفعات استفاده شما از توالت، پزشک معالج شما ممکن است از شما بخواهد این کار را هر ۲ تا ۴ ساعت صرف نظر از حس دفع ادرار انجام دهید.

انقباضات سریع

می‌توانید با استفاده از این روش، حس ضرورت دفع ادرار را کمتر کنید. برخی این روش را انقباضات سریع می‌نامند چون در این روش شما به سرعت عضلات ناحیه لگن را چندین بار تحت فشار قرار داده و آزاد می‌کنید. وقتی که حس ضرورت دفع ادرار ایجاد شد عضلات ناحیه کف لگن خود را تحت فشار قرار داده و آزاد کنید و این کار را با بالاترین سرعتی که می‌توانید انجام دهید.

انجام این تمرین چند بار پشت سر هم زمانی که احساس می‌کنید باید از توالت استفاده کنید توصیه می‌شود. به این ترتیب، پیام‌هایی به دستگاه عصبی شما فرستاده شده و از آنجا به مثانه برگردانده می‌شود تا فرآیند فشار دادن را متوقف کنید. وقتی که فشردن مثانه متوقف شد و شل شدن آغاز گردید، حس دفع ادرار شما باید کمتر شود.

وقتی این تمرین را انجام می‌دهید می‌توانید در وضعیت ثابتی قرار گرفته و تمرکز خود را فقط روی فشردن‌های سریع قرار دهید. پزشک شما می‌تواند با جزئیات بیشتری این روش را برایتان تشریح کند.

دفترچه یادداشت مثانه

یادداشت کردن دفعات استفاده از توالت برای مدت کوتاه در چند روز می‌تواند به شما و پزشک‌تان کمک کند درک درستی از علائم داشته باشید. دفترچه یادداشت مثانه میتواند چیزهایی را نشان دهد که باعث می‌شوند علایم شما بدتر گردد برای مثال این مساله که آیا علائم شما بعد از خوردن یا نوشیدن انواع خاصی از غذاها بدتر می‌شود،‌ آیا وقتی به اندازه کافی مایعات نمی‌نوشید تشدید می‌شوند؟

تغییرات رژیم غذائی

کاهش وزن و محدود کردن مصرف مواد تحریک کننده مثانه و نوشیدنی‌ها می‌تواند مفید واقع شود. ممکن است بخواهید از مصرف قهوه، چای، الکل، نوشابه، و سایر نوشیدنی‌های گازدار، مرکبات و غذاهای پرادویه، اجتناب کنید. برخی بیماران ممکن است هنگام استفاده از گزینه‌های درمانی مربوط به تغییر سبک زندگی، تغییراتی را مشاهده کنند با این حال بسیاری ممکن است نیاز به درمان‌های بیشتری داشته باشند تا با بهبود علائم روبرو شوند.

درمان تعدیل عصبی برای مثانه نورولوژیک

این روش درمان مثانه عصبی به گروهی از درمان‌ها اشاره دارد که طی آنها از انتقال جریان الکتریسیته یا دارو به اعصاب استفاده می‌شود. درمان تعدیل عصبی شامل موارد زیر است:

1. تعدیل عصبی خاجی
2. تحریک عصب تیبیا از طریق پوست

تعدیل عصبی خاجی

از این روش برای بیمارانی استفاده می‌شود که مثانه بیش فعال داشته و تغییرات سبک زندگی یا داروها به آنها کمکی نکرده است. اعصاب ناحیه خارجی، پیام‌هایی را بین نخاع و مثانه منتقل می‌کنند.

تغییر این پیام‌ها می‌تواند باعث بهبود علایم مثانه بیش فعال شود. جراح یک سیم نازک را در نزدیکی اعصاب خارجی قرار می‌دهد سپس سیم به یک دستگاه کوچک که با باطری کار می‌کند و زیر پوست شما قرار داده شده وصل می‌شود. این دستگاه پالس‌های الکتریکی بی‌خطری به مثانه می‌فرستد تا جلوی پیام‌های بدی که ممکن است باعث بیش‌فعالی مثانه شوند را بگیرد.

تحریک عصب تیبیا از طریق پوست

در این روش تبدیل عصبی، یک سوزن داخل عصب پای شما به نام عصب تیبیا گذاشته می‌شود. سپس این سوزن به دستگاهی متصل می‌شود که پالس‌های الکتریکی ارسال می‌کند. این پالس‌ها به سمت عصب تیبیا رفته و سپس به عصب خاجی می‌روند. این کار در مطب پزشک انجام می‌شود اغلب بیماران یک دوره درمانی ۱۲ جلسه‌ای را برای دستیابی به بهترین نتایج طی می‌کنند.